Bài: Vi Anh/Viễn Đông
Hai câu hỏi. Tiểu bang nào là tiểu bang quyết định trong các cuộc bầu cử Tổng Thông Mỹ và ai bầu ra TT Mỹ. Xin phân tích.
Một, Tiểu bang nào là tiểu bang quyết định trong các cuộc bầu cử Tổng Thống Mỹ.
Kết quả bầu cử tại các tiểu bang này thay đổi theo từng cuộc bầu cử tổng thống hoặc quốc hội, khi thì phe Cộng Hòa thắng, khi thì phe Dân Chủ thắng. Các nhà phân tích cho rằng, kết quả bầu cử tổng thống rất có thể được quyết định tại 12 hoặc 13 tiểu bang.
Các tổng thống Mỹ được bầu chủ yếu là theo cơ chế cử tri đoàn, mỗi tiểu bang ảnh hưởng đến kết quả có thể tạm gọi là tùy theo số dân trong tiểu bang.
Nhà phân tích Stephen Wayne của trường Đại Học Georgetown ở Washington nói rằng, các ứng cử viên phải chọn nên đi vận động ở tiểu bang nào, để có thể đạt đủ 270 phiếu của cử tri đoàn. Theo đó, họ sẽ theo dõi các cuộc thăm dò, nếu cuộc thăm dò cho thấy hoặc thắng lớn hoặc thua đậm tại một tiểu bang nào thì họ sẽ bỏ, không vận động ở tiểu bang đó. Họ chỉ tập trung vận động ở những tiểu bang mà họ không chắc, nhưng nếu vận động mạnh thì sẽ thắng.
Hai, ai bầu ra TT Mỹ. Nói dân chúng Mỹ bầu ra tổng thống cũng không hoàn toàn đúng, mà nói cử tri đoàn bầu ra tổng thống cũng không hoàn toàn đúng. Vì bầu cử Mỹ, trên phương diện kỹ thuật tổ chức, là một cuộc bầu cử vừa phổ thông– tức do cử tri toàn quốc Mỹ bầu ra—vừa hạn chế – tức do cử tri đoàn bầu ra. Sở dĩ có thể thức bầu ra tổng thống Mỹ nhiêu khê, rắc rối như thế là nhằm thoả hiệp quyền lợï giữa các tiểu bang và liên bang.
Tổng thống Mỹ vì vậy vừa được toàn dân bầu do phổ thông đầu phiếu của cử tri nhân dân vừa được các tiểu bang bầu qua thể thức đầu phiếu hạn chế của cử cử tri đoàn. Nên khi bỏ thăm cho một ứng cử viên tổng thống, cử tri Mỹ đã bỏ thăm cho một đại diện cử tri gọi tắt Đại Cử tri cho dễ nhớ — gộp lại thành Cử tri Đoàn (Electoral College). Và những Đại Cử tri ấy sẽ bỏ thăm lại cho người cùng lập trường chánh trị với ông ta. Nhưng đại đa số các trường hợp, ứng cử viên tổng thống nào nhiều phiếu phổ thông của dân chúng nhứt thường cũng được Cử tri Đoàn dồn phiếu cho, theo thông lệ “ai thắng sẽ được cả”. Nhưng thông lệ này không tuyệt đối; còn không ít tiểu bang dành cho Đại Cử Tri quyền tự ý chọn lựa ứng cử viên theo suy nghĩ của mình.
1/ Một chút lịch sử để giúp vấn đề Cử Tri Đoàn thêm sáng tỏ, Cử tri đoàn được thành lập năm 1787. Các nhà lập hiến lúc bấy giờ đưa ra nhiều phương thức bầu tổng và phó tổng thống– như Quốc Hội Liên bang biểu quyết, Lập pháp các tiểu bang biểu quyết chọn người được dân chúng bầu nhiều phiếu, và sau cùng thoả hiệp để cho Cử Tri Đoàn quyết định. Alexander Hamilton định nghĩa cử tri đoàn, “Một số nhỏ người do khối quần chúng công dân chọn lựa, có nhièu thông tin và nhận thức cần thiết cho cuộc điều tra nghiên cứu khó khăn này”. Ban đầu mỗi Đại Cử tri có 2 phiếu. Người được Cử tri Đoàn bỏ phiếu nhiều nhứt sẽ là tổng thống và sẽ phải chọn người được số phiếu kế làm phó tổng thống. Nhưng có trục trặc khi đi vào thực tiễn, khác ê kíp, khác đảng không làm việc chung hữu hiệu đước nên sửa lại bằng Tu chánh Án được phê chuẩn năm 1804. Từ năm 1824 tới giờ có nhiều khiếu tố về vấn đề đếm phiếu trong cuộc bầu cử phổ thông, nhưng những sự việc như thế không hề xảy ra với Cử tri Đoàn.
2/ Ai bầu ra cử tri đoàn . Thường nhứt, luật lệ các tiểu bang dành cho hai đảng lớn chọn. 36 tiểu bang cử Đại Cử tri bằng đại hội đảng, và 10 tiểu bang cộng với Quân Washington DC chọn cử tri đoàn bằng Ủy Ban Chấp Hành Đảng của Tiểu bang. 2 tiểu bang Maine và Nebraska dành cho Quận và hai cuộc bầu cử của tiểu bang chọn
3/ Cử tri đoàn có mấy người. Số cử tri đoàn tùy thuộc số dân của tiểu bang như số dân biểu đại diện cho tiểu bang tại Quốc Hội Liên bang vậy, dựa vào cuộc kiểm kê dân số của Liên bang. Nên số cử tri đoàn của tiểu bang có khi trồi, có khi sụt . Vì cứ một dân biểu, một nghị sĩ là có một đại cử tri. Mà số nghi sĩ 2 ngưòi thì cố định, còn số dân biểu lại tùy thuộc tổng số dân kiểm kê. Thí dụ trong kỳ bầu cử 2004, có 538 người Đại Cử tri. Tiểu bang nhỏ nhứt cũng có 1 dân biểu, 2 nghị sĩ, nên con số tối thiểu cử tri đoàn của tiểu bang là 3. Riêng Quân Columbia DC, không có dân biểu, nghị sĩ ở Quốc Hôi, nhưng có 3 Đại Cử tri vì tượng trung cho lãnh thổ của Liên bang. Trong cuộc bầu cử 2004, Cali có 55 Đại Cử tri, nhiều nhứt nước, Texas 34 thứ nhì, New York 31 thứ ba. DC và 7 tiểu bang khác nhỏ, mỗi nơi có 3 Đại Cử tri.. Năm 2000 Florida có 25 đại cử tri, năm 2004 và 2008 sẽ có 27.
